Zapalenie ścięgna to powszechna dolegliwość układu mięśniowo-szkieletowego, która może dotknąć zarówno sportowców, jak i osoby prowadzące siedzący tryb życia. Problem ten, choć często bagatelizowany, może znacząco wpływać na codzienne funkcjonowanie i wymagać odpowiedniego leczenia. W niniejszym artykule omówimy objawy, przyczyny oraz skuteczne metody leczenia zapalenia ścięgien w różnych częściach ciała.
Czym jest zapalenie ścięgna?
Zapalenie ścięgna (tendinitis) to stan zapalny tkanki łącznej, która łączy mięśnie z kośćmi. Ścięgna zbudowane są głównie z kolagenu i mają ograniczone unaczynienie, co znacząco spowalnia proces ich gojenia w porównaniu do innych tkanek ciała.
Zapalenie ścięgna to proces zapalny obejmujący ścięgno lub jego pochewkę (osłonkę), który powstaje w wyniku przeciążenia, urazu lub zmian zwyrodnieniowych.
Warto rozróżnić dwa pokrewne stany:
- Zapalenie ścięgna (tendinitis) – ostry stan zapalny samego ścięgna
- Zapalenie pochewki ścięgna (tenosynovitis) – stan zapalny obejmujący osłonkę otaczającą ścięgno
Problem ten może dotyczyć różnych części ciała, najczęściej jednak występuje w obrębie stawów kolanowych, łokciowych, barkowych, a także w stopach i nadgarstkach.
Objawy zapalenia ścięgna
Objawy zapalenia ścięgna mogą różnić się w zależności od lokalizacji i stopnia zaawansowania stanu zapalnego. Kluczowe jest wczesne rozpoznanie symptomów, które pozwala na szybkie rozpoczęcie leczenia i zapobieganie przewlekłym zmianom. Do najczęstszych objawów należą:
- Ból – zwykle nasilający się podczas ruchu lub obciążenia, często promieniujący wzdłuż przebiegu ścięgna
- Obrzęk – widoczny zwłaszcza w okolicy stawów, często ciepły w dotyku
- Ograniczenie ruchomości – trudności w wykonywaniu codziennych czynności, takich jak sięganie po przedmioty czy wchodzenie po schodach
- Uczucie sztywności – szczególnie po okresie bezczynności, np. po przebudzeniu lub dłuższym siedzeniu
- Zaczerwienienie skóry – w miejscu zapalenia, świadczące o toczącym się procesie zapalnym
- Trzeszczenie lub chrzęszczenie – wyczuwalne podczas ruchu, czasem słyszalne jako charakterystyczny dźwięk
W przypadku zapalenia ścięgna w stopie charakterystycznym objawem jest intensywny ból podczas pierwszych kroków po wstaniu z łóżka, który stopniowo zmniejsza się w trakcie chodzenia. Natomiast zapalenie ścięgna w ręce objawia się bólem przy chwytaniu przedmiotów, osłabieniem siły uścisku oraz ograniczeniem sprawności manualnej.
Objawy specyficzne dla różnych lokalizacji
Zapalenie pochewki ścięgna zginacza palca objawia się bólem podczas zginania palca, a czasem także charakterystycznym „przeskakiwaniem” lub blokowaniem palca w pozycji zgiętej (tzw. palec trzaskający). Pacjenci często opisują to jako uczucie „zaskakiwania” lub „blokowania” palca.
W przypadku zapalenia ścięgien w nogach pacjenci często zgłaszają ból podczas chodzenia po schodach, przy wstawaniu z pozycji siedzącej lub podczas biegania. Ból typowo pojawia się na początku aktywności, następnie zmniejsza się w trakcie ruchu, by ponownie nasilić się po zakończeniu wysiłku.
Przyczyny zapalenia ścięgien
Zapalenie ścięgna może być wywołane przez różnorodne czynniki, które można podzielić na kilka głównych kategorii:
Czynniki mechaniczne
- Przeciążenie – powtarzalne ruchy wykonywane podczas pracy (np. praca przy komputerze, na linii produkcyjnej) lub aktywności sportowej (np. tenis, bieganie)
- Urazy – nagłe nadwyrężenia lub skręcenia, które mogą uszkodzić strukturę ścięgna
- Nieprawidłowa technika – np. podczas ćwiczeń, gry w tenisa lub pracy, powodująca nierównomierne obciążenie ścięgien
- Niewłaściwe obuwie – szczególnie istotne przy zapaleniu ścięgna w stopie, brak odpowiedniego podparcia łuku stopy czy amortyzacji
Czynniki zdrowotne
- Wiek – wraz z wiekiem ścięgna tracą elastyczność, stają się bardziej sztywne i są bardziej podatne na mikrouszkodzenia
- Choroby ogólnoustrojowe – np. reumatoidalne zapalenie stawów, dna moczanowa, cukrzyca czy niedoczynność tarczycy
- Zaburzenia anatomiczne – np. płaskostopie, które może prowadzić do zapalenia pochewek ścięgnistych w stopie, lub nierówna długość kończyn
- Infekcje – rzadziej spotykana przyczyna, może wymagać leczenia antybiotykiem na zapalenie ścięgna
Warto podkreślić, że często zapalenie ścięgna rozwija się na skutek kombinacji kilku czynników, a nie pojedynczej przyczyny. Na przykład, u osoby starszej z cukrzycą, która rozpoczyna intensywny trening biegowy bez odpowiedniego przygotowania, ryzyko wystąpienia zapalenia ścięgien jest znacząco wyższe.
Diagnostyka zapalenia ścięgien
Prawidłowa diagnoza jest kluczowa dla skutecznego leczenia. Wczesne i precyzyjne rozpoznanie problemu pozwala uniknąć przewlekłych dolegliwości i skrócić czas powrotu do pełnej sprawności. Proces diagnostyczny obejmuje:
- Wywiad medyczny – szczegółowe pytania o charakter bólu, okoliczności jego wystąpienia, aktywność fizyczną, zawód wykonywany przez pacjenta oraz przebyte urazy
- Badanie fizykalne – ocena bolesności, obrzęku, zakresu ruchu, siły mięśniowej oraz specjalistyczne testy prowokacyjne charakterystyczne dla poszczególnych ścięgien
- Badania obrazowe:
- USG – pozwala ocenić strukturę ścięgna, obecność płynu w pochewce oraz stopień uszkodzenia włókien
- Rezonans magnetyczny (MRI) – dokładniejsza ocena uszkodzeń, szczególnie przydatny przy diagnostyce głębiej położonych ścięgien
- Rentgen – pomocny w wykluczeniu innych przyczyn dolegliwości, takich jak zmiany zwyrodnieniowe czy złamania
W niektórych przypadkach lekarz może zalecić badania laboratoryjne, aby wykluczyć choroby ogólnoustrojowe jako przyczynę zapalenia, szczególnie gdy dolegliwości dotyczą wielu stawów jednocześnie lub towarzyszą im objawy ogólne, takie jak gorączka czy ogólne osłabienie.
Skuteczne metody leczenia zapalenia ścięgien
Leczenie zapalenia ścięgna powinno być kompleksowe i dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta. Kluczowym elementem jest cierpliwość, ponieważ pełne wyleczenie może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy, w zależności od lokalizacji i stopnia zaawansowania stanu zapalnego. Leczenie obejmuje kilka głównych obszarów:
Leczenie zachowawcze
- Odpoczynek i modyfikacja aktywności – ograniczenie ruchów wywołujących ból, ale nie całkowite unieruchomienie, które mogłoby prowadzić do osłabienia ścięgna
- Leki przeciwzapalne – niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) w formie doustnej lub miejscowej (maści, żele), pomagające zmniejszyć ból i obrzęk
- Okłady – zimne (w ostrej fazie) pomagające zmniejszyć obrzęk i stan zapalny lub ciepłe (w fazie przewlekłej) poprawiające ukrwienie i przyspieszające gojenie
- Stabilizacja – ortezy, opaski lub taśmy stabilizujące, odciążające bolesne ścięgno podczas codziennych czynności
Przy ostrym zapaleniu ścięgna stosuje się zasadę PRICE: Protection (ochrona), Rest (odpoczynek), Ice (lód), Compression (ucisk), Elevation (uniesienie).
Fizjoterapia
Fizjoterapia odgrywa kluczową rolę w leczeniu zapalenia ścięgien i obejmuje:
- Ćwiczenia rozciągające i wzmacniające – stopniowo przywracające sprawność, elastyczność i siłę ścięgna, dostosowane do etapu gojenia
- Terapia manualna – masaż poprzeczny Cyriax, mobilizacje tkanek miękkich, techniki powięziowe pomagające rozluźnić napięte tkanki wokół ścięgna
- Fizykoterapia:
- Ultradźwięki – stymulujące krążenie i przyspieszające proces gojenia
- Laseroterapia – zmniejszająca stan zapalny i przyspieszająca regenerację tkanek
- Elektroterapia – łagodząca ból i poprawiająca ukrwienie
- Fala uderzeniowa – szczególnie skuteczna w przewlekłych przypadkach, rozbijająca zwapnienia i stymulująca naturalne procesy naprawcze
Leczenie farmakologiczne
W przypadkach opornych na standardowe leczenie lekarz może zalecić:
- Iniekcje kortykosteroidów – zmniejszają stan zapalny, ale powinny być stosowane z ostrożnością, gdyż mogą osłabiać strukturę ścięgna przy wielokrotnym podawaniu
- Iniekcje osocza bogatopłytkowego (PRP) – wykorzystujące własne czynniki wzrostu pacjenta do stymulacji procesów naprawczych w uszkodzonym ścięgnie
- Leki przeciwbólowe – w przypadku silnego bólu, gdy NLPZ nie przynoszą ulgi
Leczenie operacyjne
Interwencja chirurgiczna jest rozważana tylko w przypadkach, gdy leczenie zachowawcze nie przynosi efektów po 3-6 miesiącach. Operacja to ostateczność, ale w niektórych przypadkach może być jedynym skutecznym rozwiązaniem, szczególnie przy znacznych uszkodzeniach strukturalnych. Może obejmować:
- Usunięcie zmienionej zapalnie tkanki
- Uwolnienie pochewki ścięgna
- Naprawę uszkodzonego ścięgna
Współczesne techniki operacyjne często wykorzystują małoinwazyjne metody artroskopowe, co przyspiesza rekonwalescencję i zmniejsza ryzyko powikłań.
Naturalne metody wspomagające leczenie
Oprócz konwencjonalnych metod leczenia, pacjenci często poszukują naturalnych sposobów łagodzenia objawów:
- Kurkuma na zapalenie ścięgien – zawiera kurkuminę o właściwościach przeciwzapalnych, może być stosowana jako suplement lub przyprawa w codziennej diecie
- Odpowiednia dieta – bogata w antyoksydanty i kwasy omega-3, które wspierają procesy przeciwzapalne w organizmie (ryby morskie, orzechy, nasiona chia, kolorowe warzywa i owoce)
- Suplementy – kolagen wspierający odbudowę tkanki łącznej, witamina C niezbędna do syntezy kolagenu, magnez zmniejszający napięcie mięśniowe
- Aromaterapia – olejki eteryczne o działaniu przeciwbólowym (np. lawendowy, eukaliptusowy, rozmarynowy) stosowane w formie masażu lub okładów
Warto jednak pamiętać, że naturalne metody powinny stanowić uzupełnienie, a nie alternatywę dla konwencjonalnego leczenia. Zawsze należy skonsultować stosowanie suplementów z lekarzem, szczególnie w przypadku przyjmowania innych leków.
Profilaktyka zapalenia ścięgien
Zapobieganie zapaleniu ścięgien jest równie ważne jak jego leczenie. Właściwa profilaktyka może znacząco zmniejszyć ryzyko wystąpienia problemu, szczególnie u osób z grupy podwyższonego ryzyka, takich jak sportowcy czy osoby wykonujące powtarzalne ruchy w pracy. Podstawowe zasady profilaktyki obejmują:
- Prawidłowa technika – czy to w sporcie, czy w pracy, dbanie o poprawność wykonywanych ruchów
- Stopniowe zwiększanie obciążeń – unikanie nagłych zmian intensywności treningów, zasada 10% (nie zwiększaj obciążenia o więcej niż 10% tygodniowo)
- Rozgrzewka przed aktywnością fizyczną – przygotowująca ścięgna do wysiłku poprzez zwiększenie ich temperatury i elastyczności
- Odpowiednie obuwie – dopasowane do rodzaju aktywności i budowy stopy, szczególnie ważne dla zapobiegania zapaleniu ścięgna w stopie
- Ergonomia miejsca pracy – odpowiednie ustawienie biurka, krzesła, klawiatury i myszy zapobiegające przeciążeniom nadgarstka i ręki
- Regularne przerwy – przy wykonywaniu powtarzalnych czynności, z ćwiczeniami rozciągającymi w trakcie przerw
Zapalenie ścięgna, choć bolesne i uciążliwe, przy odpowiednim podejściu terapeutycznym zazwyczaj ustępuje bez długotrwałych konsekwencji. Kluczowe jest wczesne rozpoznanie problemu i wdrożenie kompleksowego leczenia, które pozwoli nie tylko złagodzić objawy, ale także zapobiec nawrotom dolegliwości w przyszłości. Pamiętaj, że cierpliwość i systematyczność w stosowaniu zaleconych metod leczenia są niezbędne do osiągnięcia pełnego powrotu do sprawności.